Fotodermatoza | Dermatitis Solaris

Oboljenja kože koja nastaju usled delovanja sunčevog zračenja se nazivaju fotodermatoze. Sunčevo zračenje koje dospeva do površine Zemlje se deli na infracrvenu svetlost, vidljivu svetlost i ultravioletno zračenje. Ultravioletno ili UV zračenje je odgovorno za većinu štetnih promena na koži.

O fotodermatozama bi trebalo razmišljati ukoliko:
* nam pacijent kaže da su promene na koži nastale nakon izlaganja suncu
* ukoliko vidimo da lezije imaju tipičan raspored na delovima tela koji su izloženi sunčevoj svetlosti, tzv. fotoeksponirane regije
* ukoliko se svaki put nakon izlaganja suncu pojavi svrab ili kožne promene.

Ova oboljenja mogu biti posledica direktnog štetnog dejstva UV zračenja na kožu, kao što je to slučaj sa opekotinama od sunca, mogu se javiti u okviru nekih sistemskih oboljenja, kao što su sistemski eritemski lupus, porfirije, mogu biti posledica alergijskih reakcija, uzimanja nekih lekova koji povećavaju osetljivost kože na sunčevo zračenje. Postoji određeni broj fotodermatoza čiji uzrok nije poznat, kao što su polimorfna svetlosna erupcija, aktinični prurigo, hidroa vakciniforme, hronični aktinični dermatitis i solarna urtikarija.

Opekotine od sunca – dermatitis solaris

Kožne promene se javljaju nakon intezivnog izlaganja sunčevom zračenju, obično 2 do 6 sati nakon sunčanja, sa najviše izraženim tegobama nakon 24h. Na mestima koja su bila izložena suncu koža poprima intezivno crvenu boju, postaje otečena, vruća, a potom se pojavljuju mehurovi. Osoba obično ima intenzivni osećaj pečenja, uz malaksalost, groznicu i glavobolju. Nakon par dana mehurovi pucaju, pa ostaju oguljene površine kože.

U terapiji se preporučuje upotreba hidrofilnih krema, topikalnih kortikosteroidnih preparata i obloge sa fiziološkim rastvorom. Kod težih stanja preporučuje se mirovanje u zatamnjenom prostoru, uzimanje dosta tečnosti i eventualno sistemski antihistaminici.

Polimorfna svetlosna erupcija

Oboljenje se često viđa, posebno kod mlađih osoba, nekoliko sati nakon izlaganja sunčevom zračenju ili veštačkim izvorima UV zračenja (solarijumi). Najčešće se javlja tokom proleća ili početka leta, da bi se tokom jeseni i zime povuklo.

Promene u vidu crvenih papula i plakova raširene su po delovima kože koji su izloženi suncu, posebno na vratu, ekstenzornim površinama ruku i na šakama, mada mogu zahvatati i veće površine kože. Lice je obično pošteđeno. Pacijenti se žale na manji ili veći intezitet svraba. Tokom vremena lezije se postepeno povlače. Oboljenje se može javljati tokom više godina, sa periodima povlačenja tokom hladnijih meseci.

Lečenje u prvom redu podrazumeva fotoprotekciju, tj. adekvatnu zaštitu od sunca upotrebom zaštitnih krema i preparata sa SPF 50, zaštitne odeće i izbegavanjem izlaganja sunčevom zračenju. U slučaju jače izraženih promena daju se lokalni i sistemski kortikosteroidni preparati.

Aktinični prurigo

Promene se javljaju već u doba detinjstva i kod većine osoba se povlače u periodu adolescencije. Postoji genetska predispozicija za razvoj oboljenja.

Na delovima tela koji su izloženi suncu poput lica, nadlanicama i ređe na pokritim delovima tela pojavljuju se crvene papule i sitni čvorovi koji često vlaže i imaju kraste na svojoj površini. Često se vide dugotrajni heilitis (upala kože usana) i konjuktivitis. Promene su praćene intenzivnim osećajem svraba i tragovima od češanja. Povremeno su prisutna područja jako zadebljale kože, što može da podseća na atopijski dermatitis. Tokom zimskih meseci lezije se obično povlače.

Lečenje podrazumeva striknu fotoprotekciju putem izbegavanja izlaganja suncu i upotrebom zaštitnih preparata. Preporučuje se upotreba krema na bazi kortikosteroida ili imunomodulatornih preparata (tacrolimus i pimecroliums). Kod težih oblika bolesti mogu se upotrebljavati uskotalasno UVB zračenje, sistemski kortikosteroidi, talidomid, azatioprin i ciklosporin.

Solarna urtikarija

Solarna urtikarija – se relativno retko javlja. Spada u grupu fizičkih urtikarija koje su posledica izlaganja sunčevom zračenju.
Nekoliko minuta nakon izlaganja suncu, na izloženim delovima tela, posebno na gornjem delu trupa i na rukama, pojavljuju se otečeni, bledo crveni plakovi koji su praćeni osećajem svraba, pečenja ili retko bola. Ređe su prisutne i druge tegobe, poput slabosti, vrtoglavice, glavobolje, mučnine ili otežanog disanja. Nakon jednog do dva sata promene se samostalno povlače.

Kod određenog broja osoba povremeno i prolongirano izlaganje suncu može da dovede do smanjenja i povlačenja ovog oboljenja. Zapaženo je i spontano povlačenje bolesti kod oko 15% osoba nakon 5 godina. Treba napomenuti da kod određenog broja osoba koje u terapiji za druga oboljenja koriste hlorpromazin ili tetracikline, može doći do pojave solarne urtikarije, što se označava kao solarna urtikarija izazvana lekovima.

U lečenju je jako značajna fotoprotekcija. Pored toga trebalo bi se koristiti antihistaminici, obično jedan sat pre nameravanog izlaganja suncu. Kod određenog broja pacijenata postepeno izlaganje UVA ili PUVA terapiji može dovesti do povlačenja solarne urtikarije.

Hidroa vakcinifome

Fotodermatoza koja se retko viđa. Javlja se u detinjstvu i obično prolazi u periodu adolescencije.
Manifestuje se pojavom crvenkastih papula (bubuljica) i ploča. Nakon nekoliko dana razvijaju se mali mehurovi, nakon čijeg pucanja zaostaju hemoragične kraste i udubljeni ožiljci koji podsećaju na ožiljke od varičele. Promene su prisutne na delovima tela koji su izloženi sunčevoj svetlosti, posebno na licu i nadlanicama.

Hidroa vakciniforme je dosta otporna na lečenje. Preporučuje se strogo izbegavanje izlaganja sunčevom zračenju primenom fotoprotektivnih praparata i mera. Diskutabilne rezultate u lečenju je dala upotreba uskotalasnog i širokotalasnog UVB zračenja, PUVA, antimalarici, azatioprin, talidomid i ciklosporin, beta karoten, te upotreba ribljeg ulja.

Hronični aktinični dermatitis

Ova vrsta oboljenja se javlja kod osoba starije životne dobi, znatno češće kod muškaraca. Zahvaćeni su fotoeksponirani delovi tela, posebno lice i vrat. Ultravioletno zračenje i manje vidljiva svetlost su glavni uzročnici oboljenja, tako da se smatra da se radi o nekoj vrsti kontaktne alergijske reakcije.

Promene se mogu pojaviti kod osoba koje ranije nisu bile bolesne, kao i kod osoba koje su imale kontaktnu alergijsku reakciju na različite alergene iz okoline ili pak kod osoba koje koriste lekove koji povećavaju osetljivost kože na sunce. Veoma često su prisutne alergijske reakcije na mirise, topijske lekove ili biljne alergene.

Na delovima tela koji su izloženi suncu razvijaju se crvenkaste papule, plakovi, zapaljenske lezije koje mogu biti akutnog i hroničnog toka. Usled intezivnog svraba i češanja postepeno se razvijaju plaže zadebljale kože sa naglašenim kožnim crtežom. Ove osobe povremeno imaju i ekcematozne promene na dlanovima i tabanima. Vremenski period povlačenja lezija je dosta varijabilan, kod oko 20% osoba oboljenje se povlači u periodu od 10 godina.

U terapiji je izuzetno značajna preventiva u smislu striktnog izbegavanja izlaganja sunčevom zračenju, kao i izbegavanje kontakta sa alergenima iz okoline. Povremeno se u terapiji koriste kortikosteroidne kreme ili lokalni imunomodulatori (tacrolimus, pimecrolimus). Preporučuje se redovna upotreba emolijensa i fotoprotektivnih preparata. Kod dugotrajnih i otpornih oblika bolesti preporučuje se lečenje sa PUVA terapijom, sistemskim kortikosteroidima, ciklosporinom ili azatioprinom.

Fototoksični dermatitis

Nastaje kao posledica izlaganja kože sunčevom zračenju kod osoba koje su predhodno bile u kontaktu sa određenim supstancama koje povećavaju osetljivost kože na sunce (tzv. fotosenzibilizatori). Biljke koje najčešće povećavaju osetljivost kože na ultravioletno zračenje su peršun, celer, smokve i limun, jer sadrže furokumarine, psoralene i razna eterična ulja. Slično deluju katrani i neki lekovi koji se oralno upotrebljavaju (sulfonamidi, tetraciklini, fenotiazin, nalidiksinska kiselina).

Nakon kontakta sa spoljašnjim alergenima, obično u periodu od 24h, javljaju se crvenilo, oteklina i manji ili veći mehurovi. Promene su najčešće praćene bolom – pečenjem ili svrabom. Nakon povlačenja lezija zaostaju braonkaste mrlje.
Ova vrsta promena se najčešće javlja kod osoba koje se su u kontaktu sa različitim biljkama, bilo tokom poljoprivrednih radova ili boravka u prirodi.

Lečenje se sprovodi primenom obloga od fiziološkog rastvora i kortikosteroidnih krema. Savetuje se izbegavanje kontakta sa biljkama koje su poznati fotosenzibilizatori.